November 2008 Vrolijke Zwerver & de Carolina Door:
Wilco/Richard
November 2008 Vrolijke Zwerver & de Carolina Door:
Wilco/Richard
Van een AM-zendertje met een enkele EL-3 tot één van de sterkere en professionelere stations op de AM en FM. De geschiedenis van de Radio Carolina en De Vrolijke Zwerver, die precies 35 jaar geleden begon.
Vandaag gaan we eens op visite bij een piraat, een middengolfpiraat en dat hadden we altijd al willen doen. Een AM-piraat en niet zomaar eentje, één met een behoorlijk zendverleden. De eenvoud om de impressie te maken wordt per minuut moeilijker gemaakt door het verleden, maar ook door zijn jongere broer. Samen hebben ze wel een heel rijk verleden. We hebben het over de Carolina en de Vrolijke Zwerver uit het land van Bartje. Willem (49) en Henk (42), piraten in hart en nieren. De laatste jaren zijn ze bekend van het team achter een populaire FM-piraat, die wekelijks uitzendt.
1972 Carolina
De geschiedenis start zo begin jaren zeventig als de 12-jarige scholier Willem begint de prutsen met een klein AM-zendertje. Een klein buisje, samen met wat weerstanden, condensators en een stukje PVC-buis voor de spoel. De weinige elektronica was samengebouwd op het deksel van een broodtrommeltje en leverde enkele wattjes. ‘Ik weet het nog goed. De eerste zender was een middelgolfzendertje met één buisje erop, de EL3. Fantastisch dat het allemaal kon. Platen draaien en een eindje verderop was je gewoon op de radio te ontvangen. Je kwam net de straat uit maar dat maakte niet uit. Het idee dat je draadloos een signaal kon transporteren geweldig toch.’
‘Veel begreep ik er nog niet van maar mooi was het zeker. Een tijdje later kreeg ik een andere zender een EL84, ook een enkel buisje. Niet dat deze veel meer bereik had. Het was een mooie tijd: de tijd van de Dikke Leeuw en Vrolijke Zwerver, een achterneef van hem.’ Later is de naam Vrolijke Zwerver overgenomen door zijn broer Henk.
1977 Carolina
Het werd tijd voor een andere zender om meer dan alleen de straat uit te draaien. Die tijd was mooi geweest, kortom tijd voor wat anders. En die kwam er. Tussen 1974 en 1977 werden steeds zwaardere zenders aangeschaft. Een middengolfzender met de echte zendbuis 807, later een dubbele uitvoering en zelfs een viervoudige 807 en een modulator met VT’s kwam in het ouderlijk huis en op 17-jarige leeftijd was Willem daarmee al een echte piraat met een behoorlijk bereik op AM. Het vermogen in die tijd? Zo ongeveer 35 watt voor een enkele 807, en misschien 50W voor de dubbele uitvoering. Controleerbaar was dat niet. ‘Meters hadden we niet. Alleen een ampèremeter tussen de antenne. Als de lamp maar mooi blauw stond.’
1978 Caroline op FM
In die tijd werd ook geëxperimenteerd met FM. De buurjongen zat al op FM en ook de Carolina leek het ook wel wat. Geen gekraak en gepiep meer maar een heldere modulatie en bovendien zat zo’n FM-zender veel eenvoudiger in elkaar. Je had geen modulator meer nodig om geluid uit de zender te krijgen. De eerste FM-bak bestond uit een dubbele ECC85 en leverde zo’n 7 watt. Je begrijpt dat dit niet voldoende was en deze zender werd al snel vervangen door en enkele QQE03/12 buis, al werd het vermogen niet zo gek veel hoger.
Ook deze zender werd vervangen en wel door een zender die velen wel kennen. De bekende ECC85 met de QQE03/12 en dit keer FM gemoduleerd met erachter een transistor eindtrap met de BLY89. Het setje was goed voor 40 watt ‘Met deze zender heb ik een hele tijd gedraaid maar is later toch vervangen door een EL84 met een QQE03/12 met een QQE06/40 als eindbuis. Dit was goed voor een kleine 100Watt. Ik heb ‘m gekocht van de zender Twello.’
Van soundprocessing hadden de piraten nog nooit gehoord en alles kwam dan ook rechtstreeks vanuit een mengpaneel, waar bij de Carolina wel een 5-bands equalizer in zat. Inmiddels staat er een mast achterhuis van wel 20 meter, wat voor die tijd een gigamast. Bovenin een 7 elements Stolle-antenne met een balun als aanpassing en gewone witte coax als voedingkabel. Middengolf bleef in dit FM-tijdperk er bij, maar er kwam wel een andere zender, een dubbele VT, goed voor zo’n 150 watt.
1981 de Carolina uit huis
De tijd gaat verder en het huwelijk staat op het programma. Een huwelijk met voorwaarden, lacht Willem. ‘Eerst mocht de zender niet mee, maar toen wilde ik niet trouwen.’ De nieuwe stek van de Carolina en de lady werd een woninkje midden op het Drentse platteland. De FM- en AM-zender verhuisden mee. Samen met de Daytona draaide hij op AM een regelmatig platenprogramma. Totdat hij de middengolfapparatuur goed kon verkopen. FM bleef over.
1981 Vrolijke Zwerver in de ether
Het vertrek van de Carolina vanuit het ouderlijk huis betekende niet het einde van illegale radiosignalen uit deze woning. Zijn jongere broer Henk kreeg ook de leeftijd dat ouders wil niet langer wet was. En dus een illegale FM-zender werd naar binnengesleept. Eerst een klein bescheiden printje, een Jostykit, met een paar transistoren, goed voor enkele honderden milliwatts en een 2N2219 als eindtrap.
Het printje had een ingebouwde microfoon, een vreselijk ding. ‘De modulatie was altijd te hard en als je er hard in schreeuwde blies je jezelf van de band af, herinnert Henkie de Zwerver zich. ‘Ook de stentor was me niet vreemd en al zeker niet de eindtorren de MRF237 die me regelmatig eraf vlogen.’ Al snel werd een echte zender binnengesleept met de QQE0312 als oscillator en een BLY89-transistor als eindtrap en zo’n 40W stond er op de klok.
1981-1985 Mooie tijden
De jaren tachtig waren goede jaren voor beide zendpiraten. De één op zijn nieuwe stek ergens op het platteland van Zuid-Drenthe, de ander vanuit de ouderlijke woning in Hollandscheveld. Het vermogen ging langzaam bij beiden omhoog. De Caroline ging met een QQE0640-eindtrap richting de 100W en de richtantenne prijkt zo’n 24 meter hoog boven de Drentse zandgronden. Bij de Vrolijke Zwerver kwam er een lineair met BLW60 als eindtor erbij waarmee met zo’n 150 watt de ether onveilig werd gemaakt. Te onveilig vond de toenmalige Radiocontroledienst (RCD) en de Vrolijke Zwerver –zoals Henk inmiddels op FM heette- werd in april 1986 voor de eerste keer uit de lucht gehaald.
Een half jaar later werd de uitzending bij platenwinkel van Jan en Mettie Boertien in Hollandscheveld herstart met een BLX15 (200W). Niet voor lang, want de RCD grijpt opnieuw in. ‘Helaas was het na 3 maanden alweer gebeurd en ik moest voor het bankje verschijnen.’ Vanaf toen begon de zendpiraat aan een zwerftocht langs diverse piraten om toch zijn plaatjes te kunnen draaien.
1984 Verhuizing naar Hoogeveen
Gelukkig kon hij ook regelmatig terecht bij broer Willem, die inmiddels was verhuisd naar de nieuwbouw van Hoogeveen. Hier knutselde de Caroline een transistorzender in elkaar aan de hand van de beroemde schema’s uit het FRM, het maandblad over vrije radio. Ook een FRM-stereocoder rolde uit zijn handen. Vijf hele wattjes kwamen uit de zelfbouw-zender.
Natuurlijk was dat vermogen niet voldoende, maar wel goed genoeg om een CX-eindtrap aan te sturen die rustig stond te pruttelen op zo’n 200W. Later komt er zelfs een dubbele CX250 (500W). In deze periode (1987) maakt de Carolina de eerste inval mee. Hij zit dan zelfs niet eens in de lucht, maar tijdens een razzia is ook dit station aan de beurt. De CX-eindtrap is afgekoppeld en wordt niet gevonden.
1988 Samen aan de band
Wie denkt dat de radiosignalen voorgoed zwijgen, komt bedrogen uit. Zo langzamerhand sprokkelt Willem weer iets bij elkaar. Een stuurzender van 40W en een BLX15 als eindtor om precies te zijn. Eind jaren tachtig komt er zelfs een fabriekszender aan te pas van het Italiaanse merk CTE van 25W met ingebouwde stereo. Daarachter stonden een lineair om uiteindelijk de BLX15 aan te sturen. Het eindvermogen: zo’n 200W. Het antennepark bestond zelfs uit vier keer negen elements richtantennes. Elke zondagavond wordt weer gedraaid, meestal samen met De Vrolijke Zwerver.
1991 Weer een inval
Begin jaren negentig volgt de tweede inbeslagname. De mooie Italiaanse sturing blijft gespaard, want in de studio staat een nepzender waardoor de echte zender niet wordt gevonden. Wel de eindtrap. Het is mooi geweest. Vanuit huize De Caroline zwijgen voorgoed illegale radiosignalen. De Italiaanse stuurzender wordt verkocht aan De Winston.
1994 Comeback
Maar toch kriebels het bloed. De comeback laat wel een paar jaar op zich wachten, maar als marathonteam keren de Caroline en Vrolijke Zwerver tijdens oud en nieuw 1994/1995 terug in de lucht. Eenmalig, maar de Carolina is inmiddels teruggekeerd in zijn geboortedorp op een mooie locatie.
1995 Vaste uitzendavond
In de loop van het volgende jaar verschijnt er een mast en jawel ook weer een FM-zender. Een oude Duitse omroepzender, iets dat we nu aanduiden met een R&S-kast. Als één van de eerste draait het team met een kast met de QB3.5/750 als eindbuis, goed voor zo’n 6-700 echtje wattjes. Later komt er nog een kastje naast te staan, waardoor het vermogen enkele kilowatts bedraagt.
2003 Middengolfzender teruggekocht
Erg interessant vinden we de terugkeer van de Carolina op de middengolf. Hij kan een paar jaar geleden zijn setje van 25 jaar geleden terugkopen. Een unieke kans en die laat Willem niet onbenut. Het setje met VT-buizen is slechts het begin van een nieuw MW-tijdperk. Het echte rapporten begint weer. En ook het experimenteren blijkt De Caroline nog prima onder de knie te hebben. Zo langzamerhand wordt er weer het nodige opgescharreld. Een variac hier, een trafo daar en ook een mooie digitale sturing en 6x CX-eindtrap. Ook een modulator met QB4/1100-buizen staar er inmiddels regelmatig mooi oranje te gloeien.
2008 Middengolf nu
We bekijken de apparatuur en merken dat hier 35 jaar kennis achter schuilt. Spanningen van duizenden volts doen de modulatorbuizen zachtjes kraken. Als de Carolina de variac van de CX-eindtrap opdraait, is even later een warm geluid op de radio hoorbaar. Eén plaatje, zonder aankondiging en de zender gaat weer uit de ether. Het is voldoende om spontaan reacties te krijgen van andere middengolfpiraten. De saamhorigheid is groot bij deze voornamelijk oudere garde. ‘Onderling help je elkaar ook veel meer’. Wat is nu eigenlijk mooier? Een FM-zender met dure Omnia-processing of de krakerige middengolf. De Carolina: ‘Platen draaien op FM, maar op middengolf zijn de contacten beter.’
Carolina (links) en de Vrolijke Zwerver (rechts)
De Carolina verteld
Oude verhalen horen oude foto's (foto van Tamboer links en Carolina rechts)
De foto van hun oude zender
Een kijkje op de zolder, vol met oude dingen
Zijn eerste zender
Tijd om naar de studio te wandelen een eindje verderop.
Luistergedeelte van de studio
De studio zelf
3 fase variac voor de modulator staat rechts in de houten bak
De studio zelf zender en eindtrap
Antenne aansluiting
Tankspoel bovenin voor extra aanpassing antenne tbv andere frequentie
De stuurzender PLL gestuurd uit
De stuurzender PLL gestuurd aan
Eindtrap 6x CX250B
Kijkje in de eindtrap
Voeding en Modulator
Modulator op de gloeispanning, met erachter de voeding voor de modulator
Smoorspoel
Modulator staat uit
Modulator op de gloeispanning
Modulator in bedrijf hoogspanning met 3Kv op de top max is 4Kv
Tijdens deze demonstratie tinkelde het glas gewoon van de hitte.
modulatietrafo
Voeding voor de eindtrap
Variac eindtrap
De Geloso versterker mengpaneel
Aarde aansluiting bijna net zo belangrijk als je antenne
Henk en Willem bedankt voor de bijzonder dag, en hierbij nodigen we ook andere AM piraten uit voor een impressie, privacy gaat voor er wordt geplaatst op uw manier.